Çocuklara yönelik radyo ve televizyon programlarında “abur cubur” olarak adlandırılan çikolata, şeker, gofret, cips gibi aşırı tüketimi tavsiye edilmeyen gıda ve içeceklerin reklamının yapılması 28 Aralık 2018 tarihinde yürürlüğe giren Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile yasaklandı. Bu düzenlemeye göre, çocuklar için hazırlanan radyo ve televizyon programlarında ve münhasıran çocuklara yönelik diğer her türlü mecrada, Sağlık Bakanlığınca hazırlanan gıda ve içecekler listesinin kırmızı kategorisinde yer alan çikolata, şeker, gofret, enerji barı, kek, tatlı bisküvi, meyveli pay, çikolata kaplı bisküvi, cips, gevrek çerezler, meyve suları, enerji içecekleri, tatlandırıcılı tüm içeceklerle yenilebilir buzlar gibi aşırı tüketimi tavsiye edilmeyen gıda ve içeceklerin reklamı yapılamayacak.
Açıklama:
Türkiye’de çocukluk çağı obezite, diyabet oranlarındaki artışla söz konusu zararlı gıda reklamlarının bir an önce durdurulması için Ticaret Bakanlığı harekete geçti. Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik çerçevesinde Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanana gıda ve içecekler listesi Radyo ve Televizyon Üst Kurulunca (RTÜK) ile paylaşıldı. Bu listede çocuk programlarında reklamına izin verilmeyecek gıdalar “Kırmızı”, kriterlere uyulması halinde reklamı yapılabilecek gıdalar “Turuncu” ve reklamı yayınlanabilecekler de “Yeşil” kategoriyle tanımlandı.
Bu düzenlemede, “Kırmızı” kategoride, “çikolata ve şeker, gofret, enerji barları, tatlı soslar ve tatlılar, kekler, tatlı bisküviler, meyveli paylar, çikolata kaplı bisküviler, kek karışımları, cipsler, gevrek çerezler, meyve suları, enerji içecekleri, alkolsüz şekerli ya da tatlandırıcılı tüm içecekler ve yenilebilir buzlar” yer aldığı görülmektedir. Ayrıca, “Kırmızı” kategorideki gıda ürünlerinin reklamları, çocuk programlarının başında, arasında ve sonunda yapılamayacağı ve bu grubun altındaki ürünlerin reklamlarının, bakanlığın listeyi açıklamasından 15 gün sonra yayınlanmasına izin verilmemeye başlanacağı belirtildi.
Özellikle tematik çocuk kanallarında yayınlanan programların neredeyse tamamı çocuk programlarından oluştuğundan bu tür yayıncı kuruluşlarda “Kırmızı” kategoride yer alan gıda maddelerinin reklamına yer verilmeyecek olduğu, genel, haber, sağlık, spor gibi diğer yayın türlerindeki yayın kuruluşları ise çocuk programı yayınladıklarında aynı kurala uymak zorunda olduğu vurgulandı.
Sağlık Bakanlığı’nın listesinde “Turuncu” kategoride yer alan gıda ürünlerinin reklamına ise sadece belirlenin kriterlere uyulması halinde izin verilecek olduğu, kriterlerin sağlanmaması durumunda bu ürünlerin de çocuk programlarının başında, arasında ve sonunda reklamı yapılmayacağı sınırlaması söz konusu olduğu belirtildi. Buna göre, bu kategoride bulunan kraker gibi tuzlu, baharatlı atıştırmalıklar, sütlü içecekler, kahvaltılık gevrekler, yoğurt, ekşi süt, kefir ve krema gibi besinler, peynir, pizza gibi tüketime hazır ve kolay hazırlanan gıdalar ve kompozit yemekler, tereyağ, diğer katı ve sıvı yağlar, ekmek ve ekmek ürünleri, taze ya da kurutulmuş makarna, pirinç ve tahıllar, işlem görmüş et, tavuk ve balık gibi ürünler ile işlem görmüş meyve ve sebzeler, soslar, dip soslar ve salata soslarının reklamına listede belirlenen tuz ve şeker değerlerini aşmaması halinde izin verilecek. Ancak bu kategori için YAYIN HİZMETİ USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK geçici madde 1’de “Turuncu” kategorideki gıda maddelerinin ticari iletişimine dönük denetimlerin başlaması için iki yıllık geçiş süreci olduğu belirtildi. Yani bu düzenlemenin Resmi Gazetede 27.03.2018 tarihinde yayımlanmış olduğu göz önünde bulundurulursa, 2 yıllık süre henüz dolmadığı için buna ilişkin reklamlarda henüz denetim başlamış değildir. Ancak 27.03.2020 tarihinden sonra turuncu kategorideki ürünlerin reklamları için artık bu düzenlemelere riayet etme yükümlülüğü söz konusu olacaktır.
Listede, reklamına izin verilecek “Yeşil” kategorideki gıdalar ise “Yumurtalar, meyve ve sebzeler, kurubaklagiller, nişastalı sebzeler, kökler ve yumrular, şeker, tatlandırıcı ve aroma içermeyen sade sütler ve yoğurtlar” olarak tanımlanmaktadır.
Düzenlemeye göre, çocuk programları dışında kalan program türlerinin yayını esnasında (programın başında, arasında ve sonunda) Sağlık Bakanlığı’nın listesine göre çocuk programlarında reklamının yapılamayacağı tespit edilen gıda ürünlerinin reklamı da belli uyarıların konulması şartıyla yapılacaktır. Buna göre, söz konusu ürünlerin reklamında ekranın alt kısmında izleyiciler tarafından rahatça okunabilir, akar bant şeklinde yayınlanacak ve içerisinde düzenli ve dengeli beslenmeyi teşvik eden ifadelere yer veren yazılı uyarılar bulunması gerektiği belirtildi.
Yayın Kuruluşlarının yukarıdaki düzenlemelere uymaması halinde Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun uyarınca bir önceki ayın reklam gelirlerinin yüzde 1’i ile yüzde 3’ü arasında cezaya hükmedileceği belirtilmiştir. Ceza almasına rağmen tekrar bu düzenlemeleri ihlal eden yayın kuruluşları da ilgili programın 5 kez durdurulması gibi daha ağır ceza ile karşılaşacaktır. Yine devam etmesi halinde 10 güne kadar program durdurma ve lisans iptaline kadar giden cezalar söz konusu olacaktır.
Sonuç olarak, yeni düzenlemelerle birlikte, Türkiye’de çocukluk çağı obezite, diyabet oranlarının ciddi bir şekilde azalmalar görüleceği hedeflenmektedir.