- Bakanlığın Kendi Sorumluluğundaki Ürünlere İlişkin Mevzuat Nedir?
Bakanlık insan sağlığı ve güvenliği, tüketicilerin korunması, çevrenin korunması, kamu emniyetinin sağlanması, uygun ve güvenli ürünlerin piyasaya arz edilmesi veya piyasada bulundurulmasını teminen piyasa gözetimi ve denetimi ile sonucunda alınacak önlemlerin usul ve esaslarını belirlemek amacıyla 14.07.2021 Tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Piyasa Gözetimi Ve Denetimi Yönetmeliği’ni (“Yönetmelik”) çıkarmıştır. Ayrıca Bakanlık kendi sorumluluğunda bulunan ürünlerin ve ürün gruplarının listesini de Bakanlığa ait internet sitesinde de paylaşmaktadır.
- Yönetmelik Kapsamında Uygunsuzluk Türleri Nelerdir?
Yönetmelik’in “Risk Değerlendirmesi” başlıklı 13. Maddesi incelendiğinde aşağıdaki uygunsuzlukların tespit edilmesi halinde Bakanlıkça risk değerlendirmesi yapılması için yeterli gerekçe bulunduğu kabul edilmektedir:
- Ürüne ilişkin uygunluk işareti veya teknik düzenlemenin gerektirdiği teknik dosya, etiket, talimat ve ilgili belgelerin bulunmaması, eksik veya yetersiz olması veya yanlış kullanılması.
- Ürünün mevzuatın gerektirdiği model, parti ve seri numarası veya ayırt edilmesini sağlayacak diğer bilgileri kolayca görülebilir ve okunabilir şekilde üründe yer almaması, ürünün boyut veya doğasının buna elverişli olmadığı durumlarda ise bu bilgilerin ürünün ambalajında veya ürüne eşlik eden bir belgede yer almaması.
- Mevzuatın gerektirdiği hallerde imalatçı veya ithalatçının isminin, kayıtlı ticaret unvanının veya markasının ve kendisine ulaşılabilecek açık adresin ürünün üzerinde, bunun mümkün olmadığı durumlarda ürünün ambalajında veya ürüne eşlik eden bir belgede belirtilmemesi.
- Ürünün taşıyabileceği risklere karşı nihai kullanıcılar için gerekli bilgiler, montaj, kullanım ve bakım talimatları ile güvenlik kurallarının Türkçe olmaması.
Bakanlık gerek piyasada kendi gerçekleştirdiği denetimler gerekse kendisine ulaşan şikayetler neticesinde sıklıkla uygunsuz ürün tespit etmektedir. Yukarıdaki halleri somutlaştırmak gerekirse Bakanlıkça yapılan denetimler sonucunda örneğin bir su pompasında iddia edilen özelliğin bulunmaması gibi, bir buzdolabı ürününün enerji tüketim sınıfının imalatçı ya da ithalatçı tarafından yanlış tespit edilmesi ya da bir makinenin piyasaya arzı için gerekli olan birtakım güvenlik vb. test sonuçlarının ve raporlarının eksik olması gibi eksiklikler şekli uygunsuzluklara örnek verilebilir. Yani şekli uygunsuzluktan kasıt ürünün kendisinde değil, ürün için temin edilmesi gereken bir test raporunun eksik olması, etiketlerinde bir yanlışlık söz konusu olması gibi hususlar olup yine de uygunsuzluğun şekli uygunsuzluk olup olmadığı Bakanlık takdirindedir.
Ürünün, insan sağlığına, can ve mal güvenliğine, çevrenin, hayvan ve bitki sağlığının veya tüketicinin korunması ya da enerji verimliliğinin sağlanmasına karşı risk teşkil ettiğine dair yeterli neden bulunması halinde ise ürün, risk taşıyan ürün olarak kabul edilir. Örneğin kullanımı insan sağlığına zarar verici nitelikte olacak bir beyaz eşya ya da elektrik tesisatında kaçak tespit edilen bir elektrikli ürün bu duruma örnek gösterilebilir. Şekli uygunsuzlukların tespiti gibi ürünün risk taşıyan ürün olması Bakanlık takdirindedir.
- Uygunsuzluk Halinde İthalatçı ve İmalatçının Alacağı Önlemler Nelerdir?
Ürünlerde şekli uygunsuzluk tespit edilmesi halinde ilgili kurum, uygunsuzluğu tespit edilen ürünler için imalatçıdan veya ithalatçıdan uygunsuzluğun giderilmesini, bunun gerçekleşmemesi halinde 7223 Sayılı Kanun’da öngörülen önlemlerden uygun ve gerekli önlemleri almasını talep eder. Ürünün imalatçısı veya ithalatçısı bu durumda kurumun talebinin kendisine tebliğ edilmesinden itibaren 10 iş günü içinde düzeltici önlem planıyla birlikte ilgili kuruma başvurmakla yükümlüdür. Düzeltici önlem planı, üründeki uygunsuzluğun giderilmesine yönelik olarak imalatçı veya ithalatçının ne gibi önlemler aldığını ve bunları nasıl uygulayacağını içeren planlardır. Düzeltici önlem planının sunulmasından sonra kurum bir değerlendirme yapar ve gerekirse düzeltici önlem planında değişiklik yapmak suretiyle düzeltici önlem planını onaylar ve planda yer alan hususların uygulanması için imalatçı ve/veya ithalatçıya 6 aylık bir düzeltme süresi verir.
Risk taşıyan ürünlerdeki uygunsuzlarda da düzeltici önlem planının ilgili kuruma sunulması için 10 iş günlük bir süre söz konusudur. Ancak sadece anılan sürede düzeltici önlem planının sunulması tek başına yeterli olmayıp ayrıca düzeltici önlem planında asgari olarak aşağıda yer alan hususların belirtilmiş olması gerekmektedir:
- Ürünü tanıtacak marka, model veya cins ismi, seri numarası, ürünü net şekilde tanıtan diğer ayırt edici özellikler ve önlemi gerektiren sorunun açık ve anlaşılır tarifi.
- Riskin giderilmesi amacı ile hangi önlemlerin uygulanacağı.
- Dağıtıcılarının bulunması durumunda alınacak önlemlerden haberdar edilme yöntemleri ve önlemlerin dağıtıcılarda bulunan ürünlerde nasıl uygulanacağı.
- Risk altındaki kişilerin riskler hakkında uyarılması amacı ile yapılacak duyuru yöntemi.
- Risk altındaki kişilerin tamamına ulaşılabileceği gerekçesi ile bu kişiler doğrudan bilgilendirilecek ise risk altındaki kişilerin tamamına ulaşılabileceğini gösteren bilgi ve belgeler.
- Ürünün taşıdığı riski ortadan kaldırmak amacıyla yapılacak düzeltici önlemleri.
- Üründe düzeltme yapılmayacak ise ürünlerin uygun koşullarda imhası veya ilgili mevzuatı gereği bertaraf edilmesi ya da işlevsiz hale getirilme yöntemi.
Örneğin bu planda eksik testlerin tamamlanacağı, hatalı ürünlerin piyasadan toplatılacağı, eksik/yanlış bilgi içeren ürün etiketlerinin tüm bayiler nezdinde değiştirileceği ve bu değişiklik işlemlerinin imalatçı veya ithalatçı tarafından nasıl ve hangi zaman diliminde yapılacağı gibi uygunsuzluk türüne göre eylemler yer almalıdır.
- Uygunsuzluk Durumunun Düzeltilmemesi Halinde Bakanlık Hangi Yaptırımları Uygulayabilir?
Bakanlık, Yönetmelik’in 17. Maddesi uyarınca bir ürünün ciddi risk taşıdığına dair güçlü emarelerin bulunduğuna kanaat getirdiği takdirde ürünlerin kontrolü yapılıncaya kadar ürünlerin piyasaya arzını durdurabilir ve/veya piyasada bulundurulmasının geçici olarak durdurulması kararını alabilir. Ancak burada belirtilen husus bir yaptırım değil bir tedbir kararı niteliğindedir. Nitekim aynı madde kapsamında ürünlerde yapılacak test ve kontrollerin daha uzun bir süreyi gerektirmemesi halinde bu tedbir kararlarının en fazla 4 gün olabileceği düzenlenmektedir. Yapılan kontrol sonucunda da güvenli olduğu anlaşılan ürünler hakkındaki geçici durdurma kararları kendiliğinden kalkar.
Bununla birlikte Bakanlık, ilgili mevzuatın kendisine verdiği çok çeşitli önlemleri alma yetkisine sahiptir. Bu noktada örneğin Bakanlık;
- Risk taşıyabilecek ürünlerin; riskler hakkında uygun, açık ve kolayca anlaşılabilir Türkçe uyarılarla işaretlenmesi ve ciddi risk taşıyan ürünlerin piyasaya arzının ivedilikle durdurulması,
- Ürünlerin piyasada bulundurulmasının önlenmesi, piyasadan çekilmesi ve geri çağrılması,
- Ürünün taşıdığı riskler hakkında nihai kullanıcıların uyarılması,
- Ürünlerin uygun koşullarda imhası veya işlevsiz hale getirilmesi, öneri ve teşhirinin durdurulması gibi
oldukça ağır yaptırımları uygulayabilir.
- Sonuç
Günümüzde ticari işletmeler tarafından piyasaya arz edilen tüm ürünlerin risk taşımaması için tabi olacağı pek çok teknik düzenleme mevcut olup piyasaya arz edilecek ürünlerin bu teknik detayların tamamına uygun olması gerekmektedir. Herhangi bir uygunsuzluk söz konusu olduğunda öncelikle bu uygunsuzluğun ilgili ticari işletmenin (imalatçı veya ithalatçı) bu uygunsuzluğu gidermek için önlemleri planlaması ve bu planını Bakanlığa sunması zorunludur. Ticari işletme tarafından alınan önlemler zamanında Bakanlığa bildirilmezse ya da uygunsuzluğun, düzeltici önlem planındaki sürede giderilmemesi halinde Bakanlık, ticari işletmelere karşı oldukça büyük maliyetli piyasadan toplatma, malın piyasaya arzının durdurulması gibi yaptırımları uygulayabilecektir. Dolayısıyla İmalatçı ve ithalatçılar bakımından Bakanlık sorumluluğundaki ürünlerde tespit edilen uygunsuzluklarda ciddi yaptırımlarla karşılaşmamak ve zarara uğramama için Yönetmelik kapsamında belirlenen sürelere riayet edilmesi önem taşımaktadır.
Ender Ünal
Avukat