Giriş
Günümüzde ticaret ve üretim faaliyetleri, ülkelerin ekonomik kalkınmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu alanlarda sunulan vergi muafiyetleri ve teşvikler, yatırımcıların tercihlerini doğrudan etkilemektedir. Bu doğrultuda, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de serbest bölgeler, dışa dönük üretimi artırmak ve yabancı yatırımı teşvik etmek amacıyla faaliyete geçirilmiştir.
Serbest Bölgelerde Yabancı Çalışan İstihdamı
Serbest bölgede faaliyet gösteren şirketler, zaman zaman ihtiyaç duydukları teknik uzmanlık, yönetim bilgisi ya da sektörel deneyim için yurt dışından nitelikli personel istihdam etme yoluna gitmektedir. Ancak, serbest bölgelerde çalışacak yabancı personeller için klasik çalışma izni prosedürlerinden farklı olarak özel bir izin süreci öngörülmüş olup bahse konu izin süresinin çerçevesi 30078 sayılı Serbest Bölgelerde Çalışacak Yabancıların Çalışma İzinlerine Dair Yönetmelik hükümleri ile çizilmiştir. İlgili yönetmelik kapsamında serbest bölgelerde yabancı istihdamına dair izin süreçlerini tek tek irdeleyecek olursak;
- Kimler Çalışma İzni Almak Zorundadır?
Serbest bölgede istihdam edilecek her bir yabancı çalışan istisnası bulunmaksızın için çalışma izni alınması gerekmektedir. Yabancı kavramı ilgili yönetmelikte “Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişi” olarak geniş yorumlanmış olup, bu çerçevede Türkiye’de süresiz oturum izni olan yabancılar da bu izin sürecine tabidir. Bu doğrultuda, yönetici pozisyonundaki kişilerden teknik uzmanlara kadar, bölge faaliyetlerine fiilen katılacak tüm yabancılar bu kapsamdadır.
- Başvuru Süreci Nasıl İşlemektedir?
Yönetmelik uyarınca, yabancı uyruklu çalışanlar için serbest bölgede çalışma izni başvurusu hem yurt içinden hem de yurt dışından gerçekleştirilebilmektedir. Ancak bu iki başvuru yolu arasında usul, belgeler ve süreç açısından bazı farklar bulunmaktadır.
- Yurt İçinden Yapılan İzin Başvurusu: Eğer yabancı kişi hâlihazırda Türkiye’de yasal olarak bulunuyorsa, çalışma izni başvurusu doğrudan ilgili serbest bölge müdürlüğü üzerinden, serbest bölgede faaliyet gösteren şirket tarafından yapılır ve yalnızca o şirkete özel düzenlenir.
Bu kapsamda serbest bölge müdürlüğü, başvurunun kabulü için yabancının Türkiye’de yasal olarak bulunduğunu teyit eder. Ardından, başvuruya ilişkin tüm bilgi ve belgeler elektronik sisteme girilir. Bu belgeler arasında yabancıya ait yabancı kimlik numarası ve hem şirketin hem yabancının KEP (Kayıtlı Elektronik Posta) adresleri mutlaka yer almalıdır. Sisteme giriş tamamlandıktan sonra dosya, değerlendirilmek üzere Ticaret Bakanlığı’na iletilir. Yurt içinden yapılan başvurularda dikkat edilmesi gereken en önemli husus, belgelerin eksiksiz ve elektronik olarak sisteme zamanında girilmiş olmasıdır.
- Yurt Dışından Yapılan İzin Başvurusu: Halihazırda Türkiye’de bulunmayan serbest bölgede istihdam edilecek yabancı çalışanların izin süreçleri konsolosluk, elçilik gibi dış temsilcilikler üzerinden yapılmaktadır. Bu tür başvurularda dış temsilcilik, alınan başvuru belgelerini doğrudan elektronik ortamda Ticaret Bakanlığı’na iletir. Başvuruda bulunan şirket, dış temsilciliğe yapılan başvuruyu gösteren bir dilekçe ile birlikte aynı belgelerin birer örneğini ilgili serbest bölge müdürlüğüne sunmalıdır. İlgili dilekçede dış temsilcilik tarafından verilen referans numarasının mutlaka yer alması gerekmektedir. Müdürlük, belgeleri yine sisteme girer ve dosyayı Bakanlığa iletir.
Her iki yöntemde de başvurular bireysel değil, çalışmanın gerçekleşeceği şirket tarafından ve yalnızca ilgili serbest bölge faaliyeti kapsamında yapılması gerekmekte olup, yalnızca ilgili şirket nezdinde geçerli olmaktadır. Herhangi bir görev değişikliği yahut bölge değişikliğinde ise yeni bir başvuru gerekmektedir. Yabancı personelin belirlenen süre içinde göreve başlamaması, çalışma izninin amacı dışında kullanılması veya belgelerde sahtecilik tespit edilmesi hâlinde izin iptal edilir. Şirketlerin bu süreci dikkatle yönetmesi gerekmekte olup aksi hâlde idari yaptırımlarla karşılaşma riskleri mevcuttur.
- Başvuru için Hangi Belgeler Gerekmektedir?
Başvuru sürecinde dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da başvuru için gerekli belgelerdir. Başvuru sürecinde sunulması gereken belgeler, başvurunun kabul edilmesi ve değerlendirme sürecinin sağlıklı ilerlemesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Bu kapsamda, geçerlilik süresi en az 60 gün olan pasaport veya pasaport yerine geçen belge başvuru dosyasında mutlaka yer almalıdır. Ayrıca, başvuru formu, yabancı çalışanın özgeçmişi, eğitim durumu ve mesleki yeterliliğine ilişkin belgeler ile varsa daha önce alınmış çalışma izinleri de başvuruya eklenmelidir. Şirketin faaliyet belgesi, ticaret sicil gazetesi ve başvuru bir temsilci aracılığıyla yapılıyorsa vekâletname de sunulması gereken diğer belgelerdendir. Ayrıca, yabancı dildeki belgelerin noter onaylı Türkçe tercümeleri de talep edilmektedir.
Belgelerin hem içerik hem de şekil yönünden eksiksiz ve usulüne uygun şekilde hazırlanması, sürecin gecikmesinin ya da başvurunun reddedilmesinin önüne geçmektedir.
- Çalışma İzni Süresi
Serbest bölgelerde çalışacak yabancılar için düzenlenen çalışma izinleri, ilk başvuruda en fazla bir yıl süreyle verilmektedir. Süre uzatım başvurusu, mevcut iznin bitimine altmış gün kala yapılabilmekte olup mutlaka izin süresi dolmadan tamamlanmalıdır. Aksi takdirde, süresi geçtikten sonra yapılan uzatma talepleri değerlendirmeye alınmamaktadır. Uzatma başvurusunun uygun bulunması hâlinde ise, yabancı çalışanın aynı şirket bünyesinde çalışmaya devam etmesi şartıyla, ilk uzatmada en çok iki yıl, sonraki uzatmalarda ise en çok üç yıl süreyle çalışma izni verilebilmektedir.
Bu sürelerin belirlenmesinde, kullanıcının faaliyet ruhsatının sona erme tarihi esas alınmaktadır. Ayrıca, yabancının pasaport veya pasaport yerine geçen belgesinin geçerlilik süresi bir yıldan az ise, çalışma izni bu süreden altmış gün daha kısa olacak şekilde düzenlenmektedir.
Sonuç
Serbest bölgelerde yabancı çalışan istihdamı, nitelikli iş gücüne erişim ve uluslararası yatırımların desteklenmesi açısından stratejik bir öneme sahiptir. Bu süreç, diğer çalışma izinlerinden farklı ve özel bir mevzuata tabi olup şirketlerin başvuru usullerine, belge gerekliliklerine ve izin sürelerine titizlikle riayet etmesini zorunlu kılmaktadır. Gerek yurt içinden gerek yurt dışından yapılacak başvurularda, belgelerin eksiksiz ve zamanında sunulması kadar, izin sürelerinin dikkatle takip edilmesi de sürecin sorunsuz işlemesi açısından kritik önemdedir. Aksi hâlde, başvurunun reddedilmesi, izinlerin iptal edilmesi ya da idari yaptırımlar gibi risklerle karşılaşılması kaçınılmazdır. Bu nedenle şirketlerin, serbest bölgelerde yabancı personel istihdamı planlarken ilgili mevzuata tam uyum sağlaması, süreci profesyonel bir yaklaşımla yönetmesi büyük önem taşımaktadır.
Helin Kızılkaya