Giriş
Dijitalleşmenin hızla yaygınlaşmasıyla birlikte bilgi ve belge paylaşımı giderek elektronik ortama taşınmakta olup bu durum hem bireyler hem de kurumlar için önemli kolaylıklar sağlamaktadır. Bu dönüşüm, işlemlerin hızlı, ekonomik ve pratik şekilde yürütülmesini sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda hukuki işlemlerde güvenlik ve doğruluğun temin edilmesi ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. Elektronik imza, bu ihtiyacı karşılamak üzere geliştirilmiş teknik ve hukuki bir araç olarak, geleneksel ıslak imzanın işlevini dijital dünyada yerine getirmektedir.
Türk hukukunda elektronik imza, 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu (“Kanun”) ile düzenlenmiş olup belirli şartları taşıması hâlinde el yazısıyla atılan ıslak imza ile aynı hukuki geçerliliğe sahip olduğu kabul edilmiştir. Bu durum, hem özel hukuk ilişkilerinde hem de kamu işlemlerinde pek çok işlemin fiziksel ortam dışında yürütülebilmesine olanak tanımıştır.
Bu makalede, Türk hukukunda elektronik imza kavramı ve güvenli elektronik imza tanımı irdelenecek; uygulama alanları ile hukuken geçersiz sayıldığı durumlar değerlendirilecek; ayrıca yabancı menşeli elektronik sertifikaların hukuki statüsüne de kısaca değinilecektir.
Elektronik İmzanın Tanımı
Mevzuat uyarınca elektronik imzalı belgelerin elle atılan imza ile aynı hukukî sonucu doğurabilmesi için belirli teknik ve yapısal koşulları taşıması gerekmektedir. Kanun, elektronik imzayı “elektronik veriye eklenen veya elektronik veri ile mantıksal bağlantısı bulunan, kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veriler bütünü” şeklinde tanımlamaktadır. Güvenli Elektronik İmza ise Elektronik imzanın belirli teknik ve hukuki şartları sağlayan özel bir türü olup; Kanuna göre sadece güvenli elektronik imza, ıslak imza ile aynı hukuki sonucu doğurur.
Kanun’un 4. Maddesi’nde güvenli elektronik imzanın tanımı yapılmıştır. Buna göre güvenli elektronik imza;
- Yalnızca imza sahibine özgü,
- Yalnızca imza sahibinin tasarrufu altında bulunan güvenli elektronik imza oluşturma aracı ile oluşturulmuş,
- Nitelikli elektronik sertifikaya dayanarak kimlik doğrulaması sağlamakta olan ve
- İmzalanan veride sonradan değişiklik yapılıp yapılmadığının tespitini mümkün kılan
nitelikte elektronik imzadır.
Türkiye’de güvenli elektronik imza sağlayan Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcılar, sadece 5070 sayılı Kanun kapsamında faaliyet izni almış kuruluşlar olup; bu kuruluşların güncel tam listesine, Bilgi Teknolojileri Kurumu’nun aşağıda linlki verilen web sitesinden ulaşılabilir. https://www.btk.tr/elektronik-sertifika-hizmet-saglayicilari
Kanunda açıkça öngörülmedikçe, güvenli elektronik imza ile oluşturulan belgeler yazılı şekil şartını karşılamaktadır. Bu noktada, sadece teknik yeterlilik değil, aynı zamanda belirli usul ve araçlara uyum da aranmakta; güvenli elektronik imzanın geçerli olabilmesi için nitelikli bir elektronik sertifika sağlayıcısı tarafından düzenlenen sertifika ile desteklenmiş olması gerekmektedir.
Uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir yanlış algı, her elektronik imzanın yazılı şekil şartını sağladığı yönündedir. Oysa bu sonuç, yalnızca yukarıda belirtilen niteliklere sahip “güvenli” elektronik imzalar için geçerlidir.
Elektronik İmzanın Bazı Kullanım Alanları
Kanun kapsamında güvenli elektronik imzanın el yazısıyla atılan imza ile aynı hukuki sonucu doğurarak yazılı şekil şartını sağlamasına istinaden, başlıca kullanım alanları aşağıdaki şekilde örneklendirilebilir:
1. E-Devlet ve Kamu Hizmetleri
Elektronik imza, kamu kurumlarının sunduğu birçok dijital hizmette kimlik doğrulama ve işlem onayı amacıyla kullanılmaktadır. E-Devlet Kapısı üzerinden sunulan hizmetlerde, özellikle vergi beyannameleri, sosyal güvenlik işlemleri, ihale başvuruları, resmî yazışmalar ve izin süreçleri gibi işlemlerde güvenli elektronik imza yaygın biçimde kullanılmaktadır. Ayrıca, e-imzalı dilekçeler ve kurum içi yazışmalar da kamu yönetiminde fiziksel evrak ihtiyacını ortadan kaldırmakta ve işlem sürelerini kısaltmaktadır.
2. Ticari Sözleşmeler ve Şirket İşlemleri
Özel hukuk ilişkilerinde, özellikle şirketler arası sözleşmelerin kurulmasında ve yürütülmesinde elektronik imza ciddi bir kolaylık ve güvenlik sağlamaktadır. Ticari hayatta sözleşme onayları, teklif ve sipariş formları, mutabakat metinleri, finansal belgeler ve fatura onayları gibi belgeler elektronik imza ile imzalanabilmekte ve geçerli kabul edilmektedir. Ayrıca, ticaret sicili işlemleri ve elektronik genel kurul toplantıları gibi şirket içi süreçlerde de elektronik imza aktif şekilde kullanılmaktadır.
3. Adli Süreçler: UYAP ve E-Tebligat Sistemleri
Adalet Bakanlığı tarafından yürütülen Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP), elektronik imza kullanımının yaygınlaştığı en önemli sistemlerden biridir. Avukatlar, savcılar, hâkimler ve diğer yargı mensupları ile vatandaşlar, dava dilekçeleri, bilirkişi raporları, mahkeme kararları ve benzeri belgeleri elektronik imza ile UYAP’a sunabilmektedir. Ayrıca, e-tebligat sistemi ile tebligatlar güvenli elektronik imza aracılığıyla elektronik ortamda yapılabilmekte, bu da tebligatın hem hızlı hem de ispatlı biçimde gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.
4. Bankacılık ve Finans Sektörü
Finansal kuruluşlar, müşteri işlemlerinde ve iç süreçlerinde elektronik imzayı kimlik doğrulama ve onay mekanizması olarak kullanmaktadır. Kredi başvuruları, hesap açılışları, bilgilendirme formları, sözleşmelerin onaylanması gibi birçok işlem artık fiziksel evrak gerekmeden elektronik ortamda tamamlanabilmektedir. Bu durum, işlem güvenliğini artırmakta ve özellikle uzaktan müşteri edinimi süreçlerinde zaman ve maliyet avantajı sağlamaktadır.
Elektronik İmzanın Uygulama Bulamayacağı Alanlar
Her ne kadar güvenli elektronik imzalar Türk Borçlar Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca yazılı şekil şartını sağlasa da kanun koyucunun resmî şekil veya özel bir merasime tabi tuttuğu işlemlerde bu imzanın yeterli olmayabileceği de göz ardı edilmemelidir. Kanun’un 5. maddesinin 2. fıkrasında yer alan hükme göre; kanunların resmî şekle veya özel merasime tabi tuttuğu hukuki işlemler ile banka teminat mektupları dışındaki teminat mektupları ve Türkiye’de yerleşik sigorta şirketleri tarafından düzenlenen kefalet senetleri dışındaki teminat sözleşmeleri güvenli elektronik imza ile gerçekleştirilemez. Bu düzenleme, bazı özel sözleşme türleri bakımından güvenli elektronik imzanın kullanılmasının hukuken mümkün olmadığını göstermektedir.
Bu çerçevede, uygulamada elektronik imzanın kullanılabilirliği değerlendirilirken, yalnızca Kanun değil, ilgili özel kanun hükümleri de dikkate alınmalıdır. Bu nedenle, bir sözleşmenin veya bir metnin elektronik ortamda kurulmasından önce somut olay özelinde değerlendirme yapılması ve şekil şartlarına ilişkin hükümlerin titizlikle incelenmesi gerekmektedir.
Yabancı Elektronik Sertifikalar
Kanun’un 14. maddesi uyarınca, yabancı bir ülkede kurulu elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı tarafından verilen elektronik sertifikaların hukukî sonuçları milletlerarası anlaşmalarla belirlenmektedir. Bu kapsamda, Türkiye’de kurulmuş bir elektronik sertifika hizmet sağlayıcısı tarafından kabul edilen yabancı elektronik sertifikalar, nitelikli elektronik sertifika sayılmakta ve böylece Türkiye’deki elektronik imza işlemlerinde geçerlilik kazanmaktadır. Ancak bir Türk elektronik sertifika hizmet sağlayıcısının doğrudan yabancı bir nitelikli elektronik imzayı tanıması (örneğin: Adobe, DocuSign, Swisscom vb.) şu an yaygın bir uygulama değil.
Sonuç
Türk hukukunda elektronik imza, dijitalleşen işlemlerin güvenli ve geçerli şekilde yürütülmesine olanak tanıyan önemli bir araçtır. 5070 sayılı Kanun ile çerçevesi çizilen güvenli elektronik imza, hem kamu hem de özel hukuk alanında birçok işlemde yazılı şekil şartını karşılayarak hukuki işlem güvenliğini artırmakta; UYAP’tan bankacılığa, ticari sözleşmelerden e-devlet uygulamalarına kadar geniş bir yelpazede etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Bununla birlikte, resmî şekil veya özel merasime tabi işlemler gibi bazı alanlarda hâlen sınırlamalara tabi olması, elektronik imzanın her koşulda kullanılabilir olmadığını göstermektedir.
Türk hukukunda elektronik imza, dijital işlemlerin güvenli ve geçerli şekilde yürütülmesini sağlayan önemli bir araçtır. 5070 sayılı Kanun ile çerçevesi çizilen güvenli elektronik imza, hem kamu hem özel hukuk alanında birçok işlemde yazılı şekil şartını karşılayarak hukuki güvenliği artırmakta; UYAP’tan bankacılığa, ticari sözleşmelerden e-Devlet uygulamalarına kadar geniş bir yelpazede etkin şekilde kullanılmaktadır.
Bununla birlikte, resmî şekle veya özel merasime tabi işlemler gibi bazı alanlarda hâlâ sınırlamalara tabi olması, elektronik imzanın her durumda kullanılabilir olmadığını göstermektedir.
Av. Aleyna Çeven