Giriş
E-spor, en temel hali ile oyuncuların rekabet içerisinde birbirlerine karşı mücadele ettikleri veya düzenlenmiş görevleri yerine getirdikleri macera oyunlarıdır. Bu anlamda Maryland’de yapılan ilk kanuni düzenleme ile E-spor; bireysel nişancı oyunları, gerçek zamanlı strateji oyunları ve çok oyunculu çevrimiçi savaş arenaları gibi video oyunları olarak tanımlanmakta ve oyuncuların birbirlerine karşı yarıştıkları; oyunların, video oyun konsolu veya başka bir cihaz tarafından rastgele oluşturulmadığı ve sonuçları belirleyen baskın unsurun, oyuncuların göreceli becerisi olduğu kabul edilmektedir.
On yıllardır hayatımızda olan video oyunlarında bulunan oyuncular arası rekabet, e-spor ile birlikte bir üst seviyeye yani takım rekabetine taşındı. Bu takım rekabetinin ise, iyi oyuncuların profesyonel takımlarda işe alındığı, ünlü markalardan bireysel sponsorluklar alabildikleri, sponsorların profesyonel ekipler kurdukları, dünya çapında turnuvaların gerçekleştiği, bu turnuvalar üzerine bahislerin oynandığı, takımların taraftarlarının oluştuğu ve hem online hem de stadyumlarda bu rekabeti takip ettikleri yani oyuncusu, takımı, sponsoru, taraftarı, yayıncısı ve profesyonelleri ile büyük bir ekonomi oluşturduğu görülmektedir.
Bahisler
E-spor alanında uygulamada üç tür bahis oynandığı görülmektedir. İlki geleneksel spor bahislerinde de olduğu gibi kazanacak takım tahminine dayalı bahislerdir. İkincisi “skin betting” denilen oyun içi eşyalar üzerinden oynanan bahis türüdür ve oynanması kolay olduğu için oldukça yaygındır. Bu oyun içi eşyalar; oyuncuların oyun boyunca daha hızlı ve verimli bir şekilde ilerlemelerine yardımcı olan silahlar, iksirler, kılıçlar veya diğer araçlar gibi simgelerdir. Bu anlamda “skin betting” için “teçhizat bahisi” diyebiliriz. Yalnızca oyun içi eşyalar üzerinden oynanan bahisin 2016 yılında dünya çapındaki boyutu 6 Milyar USD olmuş ve her geçen yıl katlanarak büyümektedir. Üçüncüsü ise, fantezi e-spor bahisi olarak isimlendirilebilecek olan bahis çeşididir. Şöyle ki; bir turnuva veya lig sezonu için e-spor oyuncularının dahil olduğu bir kadro oluşturulur ve bu kadroların gerçek hayattaki performanslarına göre toplanan puanlara göre fantezi liginin sıralaması belirlenir ve kazananlara ödüller verilir. Bu anlamda spor bahislerinin yasal olmadığı birçok ülkede e-spora ilişkin bahisler teşhizat bahisleri şeklinde oynanmakta ve taraflar; gerçek para kazanmadığından herhangi bir yaptırımla da karşılaşmamaktadır. Bunun yanında teçhizat bahislerinin oynandığı siteler; oyuna ilişkin forum sitesi gibi kurgulanmakta, herhangi bir yaş sınırlaması bulunmamakta ve oyuncuların kişisel verilerine ilişkin bir önlemde bulunmamaktadır.
Yatırımlar
Günümüzde espor organizasyonları, devlet kontrolünün çok az olduğu ve genellikle oyun üreticisi şirketlerin turnuvalar oluşturacağı şekilde düzenlenmiştir. Bu anlamda pazarlama, imtiyaz ve sponsorluk anlaşmaları, bilet ve yayın gelirleri söz konusu espor organizatörleri tarafından kontrol edilmektedir. Lisans aldıkları organizasyonlarda oynanan oyunların kalitesini arttırmak için oyun yapım ve dağıtım şirketleri, oyuncuların, takımların ve organizasyonların firma tarafından belirlenen kuralları takip etmelerini istemektedir.
Bu bağlamda örnek vermek gerekirse; Riot Games, e-Spor oyuncularını, kendi takımlarına karşı korumasıyla ön plana çıkmaktadır. Riot Games, League of Legends Şampiyonluk Ligi Resmi Kural kitapçığında, şampiyonluk ligine katılacak olan e-Spor oyuncularının yaşlarını, kazandıkları asgari ücretleri, küçüklerin ebeveyn izinleri gibi hususları bizzat kendisi kontrol etmektedir. Ayrıca Riot Games, e-Spor oyuncusu ile yapılacak olan sözleşmelerin birer kopyasını kendilerine gönderilmesini şart koşmaktadır. Riot Games, e-Spor oyuncusu ile takımı arasında çıkan uyuşmazlıklarda, gönderilen bu sözleşmelere göre değerlendirme yapmakta ve haksız tarafa bir yaptırım uygulamaktadır.
Ancak tüm oyun üreticisi ve turnuva yapma lisansı sahibi şirketlerin bu şekilde hareket etmediği, bazı durumlarda haksız şekilde oyuncunun engellendiği, rüşvet ödemeleri ile espor takımının ligden düşmesi için bir oyuncusunun hile yaptığına yönelik iddiaların ortaya atıldığı taraflarca iddia edilmekte ve espor takımlarına yatırım yapacak yatırımcılarda soru işaretleri oluşturmaktadır. Bu hususta turnuva yapma imtiyazı bulunan şirketlerin ilgili federasyonlara oyun içi kurallara, kural ihlali hallerinde gerekli delillerin online olarak paylaşımına ve en önemlisi şirket etik kodlarına yönelik bildirimde bulunmaları ve bu süreçlerin şeffaflıkla ilerlemesi gerekmektedir.
Reklam Faaliyetleri
Çoğu video veya e-oyunun standart lisans koşulları prensip olarak içeriğin ticari kullanımını açıkça yasakladığından; bir e-spor yarışması veya etkinliğinin organizatörü ayrı olarak verilen haklara sahip olmalıdır. Espor alanındaki reklamcılık açısından, reklamcılık ve sponsorluk ile ilgili genel kurallar geçerlidir. Haksız rekabet hukuku açısından bakıldığında, gizlilik içeren reklamların yasaklanmasına dikkat edilmelidir. Bir sponsor veya reklamın ticari niyeti izleyiciye açıklanmalıdır. Teknik olarak, medya sağlayıcısı ya da yayıncının reklam vermesi için iki yol vardır: ya sağlayıcı videolara reklam ekler ya da oyun sırasında ya da oyun etkinliğinin bulunduğu yerde tanıtım içeriğini kullanır. Her iki durumda da; tanıtım ile editoryal içerik arasında kesin bir ayrım olması ve tanıtım içeriği bu şekilde açık ve kolayca tanınabilir olmalıdır.
Telif hakkı sorunları ve organizatörün etkinliğin yayınını lisanslama hakkı göz önüne alındığında, sözleşmelerin dikkatle hazırlanması çok önemlidir. En önemlisi, oyun yayıncısının telif haklarının dikkate alınması ve etkin ve koşulsuz onayının alınması, bir organizatörün planlanan bir espor etkinlik organizasyonu anlaşmasında ayrıntılı olarak ele alınması gerektiğidir. Bu durumda, organizatörün genel olarak reklam ve sponsorluğun yanı sıra yayına alt lisans verme hakkı da göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, organizatörün sponsorları ve oyun içi reklam verenler arasındaki potansiyel çıkar çatışmasını ortadan kaldırmak için, mevcut sözleşmeler, gerektiğinde olası sorumluluk, münhasırlık ve rekabet yasağı hükümleri açısından değerlendirilmelidir.
Sözleşmeler
Oyuncuların online olarak bir araya geldikleri birçok zaman şahsen birbirlerini tanımadıkları espor takımlarında bir ekibin sözleşme imzalaması, dernekleşmesi ve sair hukuki adımlar atması bir yatırımcı desteği ve yönlendirmesi olmadıkça genellikle mümkün olmamaktadır. Ancak bu alanda da profesyonel ya da istekli oyuncular, sponsorlar, takımlar, ligler ve hatta yayın kanalları aralarında sözleşmeler yapmakta ve bu anlamda taraflar arasındaki sözleşmeler spor hukuku içerisinde değerlendirilen sözleşme örnekleri ile benzeşmektedir. Burada önem arzeden durumlardan biri de oyuncuların yaşlarıdır. Reşit olmayan oyuncuların fazlalığı ve bahislerin, sponsorlukların ve ciddi bir ekonominin döndüğü espor pazarında o oyuncuların korunmasına yönelik tedbirlerin olmasını gerekli kılmakta ve taraflar arasındaki bu sözleşmeleri yönlendiren özellikle de oyuncu sözleşmeleri hakkında standartlaştırılmış bir sözleşme seti düzenlemesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Sonuç
Yeni oyuncular, yatırımcılar ve taraftarlar katılmaya başladıkça endüstri hızla büyümekte ve turnuvalar ve ligler boyut ve değer olarak devasa boyutlara ulaşmaktadır. Dinamik ve genç nüfusu ile espor alanında öncülük etme potansiyeline sahip olan Türkiye’de, sektör hızla büyümeye devam etmektedir. Bu hususta TESFED adında e-spor federasyonu kurulmuş, büyük turnuva organizatörleri ile espor takımları arasında bir köprü oluşturmuştur. Ancak sözleşmelerin asgari standartlarının ortaya konması, asgari ücretin belirlenmesi, oyuncuların eğitimlerinin aksatılmaması, sponsorluk paylarının ödenmesi ve sair koruyucu tedbirin alınması ve hususta düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.
