Teknolojinin hızla gelişmesi, çağın ilerlemesi ve dünyanın değişmesi ile yeni ihtiyaçlar doğmuştur. Bu ihtiyaçlar bütün sektörlerde farklı yöntemlerin ve alternatif finansal kaynakların gelişmesine zemin hazırlamıştır. Bu alternatif finansal kaynaklar sektörlere etki ettiği gibi ülkelerin ekonomik düzenlerine ve finansal stratejilerine de yön vermeye başlamıştır. Ülkemiz de bu değişimden etkilenmiş ve söz konusu alternatif finansal kaynaklar ülkemize önemli ölçüde katkı sağlamıştır.
Faizsiz tasarruf finansman sistemi nedir?
Tasarrufa dayalı faizsiz konut ve taşıt finansman sistemi, kişilerin belirli bir süre mevduat tutması karşılığında konut kredisi, diğer gayrimenkul kredisi (işyeri, tadilat vb.) veya taşıt alma hakkı elde ettiği finansal faaliyet türü olan bir sistemdir. Sistem genel olarak kişilerin kendi birikimleriyle ev-araba sahibi olmalarını sağlamaya yönelik taksit sayısı kadar katılımcının bir havuzda para biriktirmesi esasına dayanmaktadır. Belirli bir organizasyon ücreti karşılığı (ortalama finansman bedelinin %5) sisteme üye olan kişi alacağı gayrimenkulün veya taşıtın bedelini kendisi belirlemekte yine taksit bedelini kendi ödeme gücüne göre seçmektedir.
Faizsiz tasarruf finansman sisteminin gelişmesinin temelinde ne vardır?
Alternatif finansal kaynaklardan olan faizsiz tasarruf finansman sistemlerinin giderek yaygınlaşmasını bireylerin yatırım risklerini kolaylaştırma ve minimize etme ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Faiz sistemine karşı hassasiyeti olanlar veya bankacılık sistemindeki yüksek kur seviyelerinden etkilenmeden ev, taşıt veya iş yeri sahibi olmak isteyenler, faizsiz tasarruf finansman sistemlerin rolünün artmasına öncülük etmektedir.
Sistemin işleyiş şekli nasıldır?
Organizasyona katılan kişiler, vade sonuna kadar ödemelerini eşit taksitler halinde yapar. Çekilişli veya çekilişsiz olarak 60 ile 120 ay arasında bir vade sonunda tespit edilen konut-araba bedeli müşteriye ödenmektedir. Müşteri, sözleşme imzalanmasını takip eden 14 gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin cayma hakkına sahip olacaktır. Bu durumda katılım bedeli dahil tüm tasarruf geri ödenecektir. Cayma ve sözleşme fesih hakkına aykırı işlem yapılması halinde, 62 bin 500 liradan az olmamak üzere aykırılık oluşturan işlem tutarının 5 katına kadar idari para cezası uygulanacaktır.
Sistem içerisinde yer alan kişi ve kurumların sayısı kaçtır?
Tasarrufa dayalı Faizsiz Konut ve Taşıt Finansmanı sistemi Türkiye genelinde son yıllarda hızla yaygınlaşmakta olup günümüzde faizsiz finansman şirket sayısı otuzu geçmektedir. Söz konusu finansman şirketlerine yaklaşık 250.000’den fazla üyenin olduğu ve 90.000 kişinin ise finansman desteği ile ev aldığı istatistiklerde yer almaktadır.
Sistem, hukuki olarak nasıl nitelendirilir?
Tasarruf Finansman Şirketlerinin katılımcılar ile imza altına aldığı sözleşmeler atipik sözleşmeler olarak adlandırılmaktadır. Söz konusu sözleşmeler konut/araç finansman sözleşmesi adı altında imza altına alınmakta olsa da, aslen şirket tarafından kredi kuruluşu gibi doğrudan finansman sağlanmamakta ve bir satış sözleşmesi de yapmamakta, yalnızca, “sisteme giren para – müşteri – satıcı” üçgeni arasında bir koordinasyon sağlanmakta ve satış sözleşmesi yapılmasına aracılık edilmektedir. Şirket tarafından organizasyon hizmeti verilmekte olduğundan bu tarz sözleşmelere organize sözleşmesi de denilmektedir.
Tasarruf finansman sözleşmesi aslen “belirli bir tasarruf tutarı ve dönemine bağlı olarak önceden belirlenmiş koşulların gerçekleşmesi şartıyla konut veya taşıt edinimi için katılımcıya finansman kullanma hakkı veren, şirkete ise katılımcıya ait birikmiş tasarruf tutarını yönetme, geri ödeme ve finansman kullandırma yükümlülüğü ile organizasyon ücreti alma hakkı veren, faizsiz finansman esaslarına göre düzenlenen sözleşme” olarak tanımlanmaktadır.
Sistemin yasal dayanağı nedir?
Türkiye’de 5411 sayılı Bankalar Kanunu’na göre izin verilen bankalarla, özel kanunlara göre yetkili olanlar dışında hiçbir gerçek veya tüzel kişi mevduat toplayamamaktadır. Söz konusu sistemin kanuni alt yapısı bulunmamakta olup faizsiz konut ve taşıt edindirmeyle ilgili tasarruf finansman şirketlerinin denetim altına alınmasını içeren kanun teklifi meclis başkanlığına sunulmuştur. 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktöring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nda değişiklik yapılarak, faizsiz ev ve taşıt edindirme faaliyetinde bulunan firmaların yasal denetim ve düzenleme kapsamına alınmıştır.
Bu kapsamda 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu’nun ismi “Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanunu” olarak ve Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Birliği’nin adı ise “Finansal Kurumlar Birliği” olarak değiştirilmiştir.
Yasal düzenleme kapsamında hangi düzenleyici hükümler yer almaktadır?
Tasarruf finansman şirketlerinin kuruluşları ile birleşme, devir, bölünme ve iradi tasfiyeleri, belirli usul ve esaslar çerçevesinde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) iznine tabi olacaktır. Bu kapsamda, BDDK tarafından lisans verilenler dışındaki kişi veya kurumların sistemi izinsiz ve lisansız kullanımı yasaklanmıştır. Tasarruf finansman faaliyetleri ile tasarruf fon havuzu varlıklarının kullanma usul ve esasları belirtilmiş olup, bunun yanı sıra;
- Tasarruf finansman şirketleri için asgari ödenmiş sermaye tutarının en az 100 milyon lira olacağı,
- Tasarruf finansman şirketlerinin sadece belirlenen alanlarda finansman sağlama faaliyeti yapabileceği,
- Anılan şirketlerin faizsiz esaslara göre çalışacağı ve buna ilişkin kurumsal uygulamaların tesis edilmesi gerektiği,
- Şirketlerin aktif kalitesi ile gelir-gider dengesinin bozulması ve benzeri hallerde BDDK tarafından ilave tedbirlerin alınmasının istenebileceği,
- Tasarruf finansman şirketi yönetim kurulu başkan, üyeleri ile diğer mensuplarının zimmete para geçirme durumları ve zimmet suçundan dolayı verilebilecek cezalar,
- Şirketlerce sağlanacak finansmana karşılık teminat olarak gösterilen taşınmazların ipotek işlemlerinin tarafların istemesi halinde tapuya tescil edilebileceği ve
- Tasarruf finansman şirketlerinin faaliyet izninin kaldırılması ve tasfiyesine karar verilmesi durumlarına ilişkin usul ve esaslar hüküm altına alınmıştır. Buna göre;
- Mali durumlarının bozulması nedeniyle BDDK kararıyla tasfiyesine karar verilen şirketler hakkında tasfiye sürecinin etkin şekilde gerçekleştirilebilmesi ve tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin mümkün olan en üst seviyede korunabilmesi amacıyla şirket yöneticilerinin sorumluluğunu da içerecek şekilde 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) tarafından tasfiyeye tabi tutulan bankalar hakkında getirilen belirli hükümlerin, tasarruf finansman şirketleri hakkında uygulanacağı,
- Faaliyette bulunan şirketlerin iradi tasfiye haricinde BDDK tarafından yapılan denetimler sonucunda; Yükümlülüklerini sürdüremeyecek şekilde mali durumlarının bozulduğunun tespiti halinde, şirketin önce iyileştirici veya kısıtlayıcı önlemler alınacak sonuç alınamaması durumunda en az üç üyeden oluşan ve BDDK ile TMSF tarafından bildirilecek üyelerden oluşan bir tasfiye kurulu tarafından tasfiyelerin yapılacağı hükme bağlanmıştır.
Sisteme dahil olan tasarruf sahiplerini koruyucu hükümler hangileridir?
Tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunmasına yönelik olarak tasfiye sürecine yönelik belirlemelerin yanı sıra;
- Tasarruf finansman şirketleri tarafından tasfiye halinde tasarruf sahiplerine ödenmek üzere organizasyon ücretlerinin binde 5’inin ayrılması zorunlu kılınmış,
- Katılımcılara cayma hakkı ile sözleşmeyi fesih hakkı sağlanmıştır.
- Tasarruf finansman katılımcılarının cayma ve sözleşmeyi fesih haklarını kullanmaları durumunda birikimlerinin iade edilmesini engelleyen, kişilere ve zimmet suçu işleyen tasarruf finansman şirketi yönetici ve mensuplarına yönelik adli ceza hükümleri düzenlenmiştir.
Sonuç olarak, tasarrufa dayalı faizsiz finans sisteminde faaliyet gösteren şirketlerin Türkiye’deki varlığı yaklaşık 30 yıllık bir geçmişe dayanmakta ancak son 5 yıl içerisinde bu şirketlerin sayılarının hızla arttığı görülmektedir. 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu kapsamına alınmış ve “Tasarruf Finansman Şirketleri” yeni bir finansal kuruluş türü olarak finansal sisteme dahil edilmiştir. Tasarrufa dayalı finansman yönteminin yasal altyapısının oluşturulması ve BDDK denetime tabi olması ile katılımcılar açısından bir güven sağlayacaktır.
Avukat Dilek Akın Oğuz
