Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir. Uzaktan çalışma 4857 sayılı İş Kanunu’nda kabul edilmiş olmasına karşın uygulamada sık tercih edilmediğinden detayları hakkında bir mevzuat düzenlemesi bulunmamaktaydı. Ancak 2019 yılının son dönemlerinden bu yana tüm dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisi nedeniyle birçok işyerinde ve birçok personel nezdinde evden çalışma usulü uygulanmaya başlanmıştır. Bu tür bir uzaktan çalışmanın yarattığı uyuşmazlıkların çözülebilmesi için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nca 31419 sayılı Uzaktan Çalışma Yönetmeliği yayınlanmıştır. 10.03.2021 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan bu yönetmeliğe göre işverenlerin ve personellerin uzaktan çalışma uygulamasındaki hak ve sorumluluklarına açıklık getirilmiştir.
Her İş Uzaktan Çalışmaya Uygun Değildir:
Yönetmelik, uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işleri de tespit etmiş olup buna göre tehlikeli kimyasal madde ve radyoaktif maddelerle çalışılan, bu maddelerin işlenmesi veya söz konusu maddelerin atıkları ile çalışılan ve biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan çalışma işlemlerini içeren işlerde uzaktan çalışma yapılamaz. Kamu kurum ve kuruluşlarınca ilgili mevzuatına göre hizmet alımı suretiyle gördürülen işler ile millî güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis veya hizmetler açısından ise uzaktan çalışma yapılıp yapılamayacağı kararı birim, proje, tesis veya hizmetten sorumlu olan veya hizmeti alan kamu kurum ve kuruluşunun kendi yetkisine bırakılmıştır.
Uzaktan Çalışmaya İlişkin İş Sözleşmeleri Yazılı Şekilde Yapılmalıdır:
Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’ne göre uzaktan çalışmanın yapılabildiği işlerde; uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılmalıdır ve iş sözleşmesinde işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer almalıdır. Çalışmanın yapılacağı zaman aralığı ve süresi ise tarafların karşılıklı anlaşmasına göre belirlenebilmektedir.
Malzeme ve İş Araçları İşverence Temin Edilmelidir:
Uzaktan çalışan personelin mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının işverence sağlanması esastır. İş araçları, bunların işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi ile işçiye imzalı bir nüsha karşılığında yazılı olarak teslim edilmelidir. Ancak iş sözleşmesinde iş araç gereçlerinin işverence karşılanması hakkındaki bu genel kuralın aksi de belirlenebilir. İşin yerine getirilmesinden kaynaklanan, mal veya hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderler ise tarafların karşılıklı anlaşmasına göre belirlenebilmektedir.
Veri Güvenliği ile İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri İşverence Alınmalıdır:
Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, veri güvenliğine ilişkin olarak işverenlere; uzaktan çalışan personeli, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları hakkında bilgilendirme yükümlülüğü getirmiş, ayrıca bu verilerin korunmasına yönelik gerekli tedbirleri alma sorumluluğunu da işverene yüklemiştir.
Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nde İş sağlığı ve güvenliği önlemlerine ilişkin olarak da düzenlemeler mevcut olup işverenler; çalışanlarını bu hususta bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla sorumludur.
Uzaktan Çalışmaya Geçiş İçin İşçinin Yazılı Talebi Gerekir:
İş ilişkisi doğrudan uzaktan çalışma sözleşmesi ile kurulabilmekle beraber Yönetmelik koşulları çerçevesinde uzaktan çalışmaya geçmek isteyen mevcut iş ilişkileri açısından geçiş hükümleri şöyle düzenlenmiştir:
İşçi uzaktan çalışma talebini işverene yazılı olarak sunmalıdır. Bu talebin yerindeliğinin denetimi işverene bırakılmıştır. Talep değerlendirilirken, işin ve işçinin niteliği gereği uzaktan çalışmaya uygunluğu ile işverence belirlenecek diğer kıstaslar kullanılabilecektir. Ancak işverenin uzaktan çalışma talebi hakkındaki nihai kararının otuz gün içinde işçiye yine yazılı olarak bildirilmesi gerekir. Uzaktan çalışma uygulamasına geçilecek olması halinde, işçi ve işveren arasında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde bir yazılı sözleşme yapılır ve uzaktan çalışma başlar.
İşçi Uzaktan Çalışmaya Son Verebilir ve Fiili Çalışmaya Geri Dönebilir:
Uzaktan Çalışma Yönetmeliği uzaktan çalışmaya geçen işçiye fiili çalışmaya dönmek için işverene aynı usul ile yeni bir başvuru yapma imkanı tanımıştır. Ancak uzaktan çalışan personellerin bu talebi yine nihai olarak işverence değerlendirilecektir.
Uzaktan Çalışma Sistemi Bazı Hallerde İşverence Tek Taraflı Olarak da Getirilebilir:
Her ne kadar uzaktan çalışmaya geçiş için işçi ve işveren tarafların ortak kararı aranmakta ise de, işyerinin tamamında veya bir bölümünde 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili mevzuat kapsamında zorlayıcı bir nedenin ortaya çıkması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacağı Yönetmelik’te özellikle belirtilmiştir.
31419 sayılı Uzaktan Çalışma Yönetmeliği yayım tarihi olan 10 Mart 2021 itibariyle yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik hükümlerinin uygulamasının ve çalışma hayatına getireceği yeni düzenlemelerin önümüzdeki dönemde şekillenmesi beklenmektedir.
Avukat Melis Bekar
