Denetim kavramı, olağan denetim yolu olarak, şirketlerin iş ve işlemlerinin, mali durum ve hesaplamalarının denetim kurallarına ve mevzuata uygunluğunun denetlenmesi anlamını taşımaktadır. Türk Ticaret Kanunu olağan denetimin yanı sıra, belirli işlemlerin, belirli şart ve usullere göre denetlenmesi amacıyla özel denetim sistemini getirmiştir.
Özel denetim, anonim şirketlerde karar organları genellikle çoğunluk pay sahiplerinin menfaatleri doğrultusunda hareket ettiği için, kanun koyucu tarafından paydaşlar arasında dengeleyici bir unsur olarak belirlenmiştir. Özel denetim kavramı kapsamında özel denetçi atanmasını isteme hakkı, Türk Ticaret Kanunu’nun 437. Maddesi ile pay sahiplerine tanınan bilgi alma ve inceleme haklarının devamı niteliğindedir.
Özel Denetim İsteme Şartları:
- Bilgi alma hakkı veya inceleme hakkı kullanılmış olmalıdır.
- Özel denetçi atanması gerekli olmalıdır (örn. Bilgi verilmemesi veya eksik bilgi/belge temin edilmesi).
- Genel kurul toplantısında özel denetçi atanması talep edilmelidir.
Paydaş veya paydaşların özel denetçi atanması talebinin genel kurul tarafından kabul edilmesi üzerine, şirket veya her bir pay sahibi otuz gün içinde, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden bir özel denetçi atanmasını isteyebilir.
Genel kurulun bu talebi reddetmesi halinde ise Türk Ticaret Kanunu sermayenin en az onda birini, halka açık anonim şirketlerde yirmide birini oluşturan pay sahiplerinin veya paylarının itibari değeri toplamı en az bir milyon Türk Lirası olan pay sahiplerinin; talebin reddinden itibaren üç ay içinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atanması isteyebileceklerini düzenlemektedir. Bu durumda mahkeme, başvuruda bulunan pay sahiplerinin kurucuların veya şirket organlarının, kanunu veya esas sözleşmeyi ihlal ederek, şirketi veya pay sahiplerini zarara uğrattıkları iddialarının ikna edici bir şekilde ortaya konması şartı ile özel denetçi atanmasına karar verecektir.
Uygulamada, pay sahiplerinin zarara uğradıklarını kesin delillerle ispat zorunluluğu bulunmamakta olup; ikna edici bir şekilde ortaya koymaları yeterli olacaktır.1
Mahkeme tarafından özel denetçi atanması üzerine denetçi, davaya konu edilen iş veya işleme ilişkin inceleme yaparak ve şirketin ticari sırlarını da gözetmek suretiyle bir rapor hazırlar ve hazırlamış olduğu raporu mahkemeye sunar. Mahkemece, hazırlanan rapor şirkete tebliğ edilerek, şirketin rapor hakkındaki görüşleri alınır ve şirketin görüş ve değerlendirmeleri neticesinde rapor nihai hale getirilir. Oluşturulan rapor, yönetim kurulu tarafından kendi görüş ve değerlendirmeleri ile birlikte ilk genel kurula ibraz edilir.
Önemli Hususlar:
- Özel denetim isteme hakkı, genel kurul gündemine bağlılık ilkesinin istisnasıdır. Genel kurul gündeminde belirlenmese dahi paydaşlar, gerekli koşulların sağlanması halinde özel denetçi atanmasını talep edebilecektir.
- Özel denetçi talebinde bulunulabilmesi için belirlenen 30 günlük ve 3 aylık süreler, hak düşürücü süre olup; belirlenen sürelerde mahkemeye başvurulmaması halinde mahkeme, süresi içinde yapılmamış talepleri reddedecektir.
- Yapılan başvuru üzerine mahkeme tarafından verilen karar, kesin karar olup karara karşı bir üst mahkemeye başvuru hakkı yoktur.
- Düzenlenen nihai raporun daha sonra açılacak davalar (örn. şirketin haklı nedenle feshi) açısından bir bağlayıcılığı yoktur.
Avukat Cansu İğdeci
