BANKA TEMİNAT MEKTUPLARI HAKKINDA BİLMENİZ GEREKEN 10 TEMEL HUKUKİ BİLGİ

Ticari hayatta, bir işin yapılması, bir malın teslimi veya bir borcun yerine getirilmesi güvence altına alınmak istendiğinde taraflar birbirlerinden teminat talep edebilmektedir. Teminat gösterilmesine duyulan ihtiyaç, ticari hayatta banka teminat mektuplarını ortaya çıkarmış ve bu mektupların kullanılması yaygınlık kazanmıştır. Banka teminat mektuplarının tercih edilmesinde ise alacağın güvenli ve hızlı bir şekilde tahsil edilebilir olması önemli bir rol oynamaktadır.   

• Banka teminat mektuplarında üçlü bir ilişki bulunmaktadır. 

• • Banka teminat mektuplarında teminat veren, bankadır. Bankanın, lehine teminat vererek, edimini yerine getirememe riskini üstlendiği kişi (lehtar) borçlu, alacağı teminat altına alınan kişi ise (muhatap) alacaklıdır. 
• Banka teminat mektupları, çeşitli sebeplerle düzenlenebilmektedir. Önemli olan riskin nakdi karşılığının belirlenebilir olmasıdır. Örneğin;
  • Banka teminat mektupları nakit bir alacağın tahsilini güvence altına almak için düzenlenebilir.
  • Kamu İhale Kanunu kapsamında yüklenicinin üstlenmiş olduğu iş için teminat vermesi gerektiğinde banka teminat mektubu sunulabilir. 
  • Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun uyarınca satıcının konut satışına başlamadan önce, konut adedinin otuz ve üzerinde olan projeler için bina tamamlama sigortası yaptırması veya teminat sunma zorunluluğu bulunmaktadır. Banka teminat mektubu da sunulabilecek teminat türleri arasında yer almaktadır. 
  • İcra ve İflas Kanunu’na göre, borçlunun icra takibine ettiği itirazı geçici olarak kaldırıldığında, borçlunun borçtan kurtulma davası açabilmesi için alacağın yüzde on beşini karşılayacak tutarda teminat sunması gerekmektedir. Bu teminat, banka teminat mektubu ile verilebilir. 
  • Önemle belirtmek gerekir ki, yukarıda sayılan durumlar, örnekseyici sayım ilkesi doğrultusunda örnek gösterilmiştir. Banka teminat mektupları yukarıdaki durumlardan farklı şekillerde de düzenlenebilecektir.

• Banka teminat mektupları ağırlıklı görüşe göre garanti sözleşmesi niteliğindedir.

• • Banka teminat mektuplarının hukuki niteliği hakkında Türk doktrini ve uygulamasında tartışma olmakla birlikte Yargıtay İçtihatları Birleştirme Hukuk Genel Kurulu tarafından verilen 27.12.2017 tarihli 2016/1 E. – 2017/6 K. sayılı kararda geçmiş içtihadı birleştirme kararlarına atıf yapılarak banka teminat mektuplarının garanti sözleşmesi sayılması gerektiği kabul edilmiştir. Dolayısıyla banka, banka teminat mektubu düzenleyerek asıl borçtan bağımsız bir yükümlülük altına girmektedir. 
  • Dolayısıyla, banka teminat mektubu içerisine, mektubun kefalet niteliğinde olduğu açıkça yazılmamışsa, Türk hukukundaki yaklaşım gereği banka teminat mektupları “garanti” sayılacaktır.
• Banka teminat mektupları farklı türlerde düzenlenebilmektedir. Ancak uygulamada sıklıkla şartsız banka teminat mektuplarıyla karşılaşılmaktadır.
  • Vadelerine, banka limitlerine ve kullanılacakları alana göre teminat mektupları farklı türlerde düzenlenebilmektedir. Dolayısıyla, süreli (vadeli), süresiz (vadesiz), şarta bağlı, şartsız, doğrudan ve dolaylı olarak adlandırılan, farklı banka teminat mektubu türleri bulunmaktadır.

• • Uygulamada sıklıkla karşılaşılan banka teminat mektubu türü, ilk talepte ödeme kayıtlı (şartsız) teminat mektuplarıdır. Bu mektup türünde, alacaklının talebi üzerine, banka, derhal ödeme yapmayı taahhüt etmektedir. Böylece bankanın ödeme yapması için hiçbir şart aranmadığından alacak hızlı ve güvenli bir şekilde tahsil edilebilecektir. Bu nedenle, bu banka teminat mektubu tercih edilen bir türdür.

• • Daha önce belirttiğimiz üzere, ön ödemeli konut satışlarında konut adedi otuz ve üzerinde ise satıcının teminat sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır. Ancak, satıcı bu teminatı, banka teminat mektubu vererek sağlayacaksa Ön Ödemeli Konut Satışı Yönetmeliği gereği bu banka teminat mektubunun “ilk talepte ödeme kayıtlı”, “kesin” ve “süresiz” olması gereklidir.

• Banka teminat mektuplarının süreli olması durumunda, teminatın tazmini için bankaya, mektupta belirtilen süre içerisinde yazılı bir başvuruda bulunulması gerekmektedir.

• • Yargıtay İçtihatları Birleştirme Hukuk Genel Kurulu tarafından verilen 11.06.1969 tarihli ve 1969/4 E. – 1969/6 K. sayılı kararda banka teminat mektuplarının niteliği, Türk Borçlar Kanunu kapsamında üçüncü kişinin fiilini üstlenme olarak nitelendirilmiştir. Bu sebeple, teminatın paraya çevrilebilmesi için belirtilen süre içerisinde muhatap tarafından yazılı olarak bankaya başvuruda bulunulması gerekmektedir. 

• • Banka teminat mektubunda belirtilen süre içerisinde teminat altına alınan risk gerçekleşmez veya risk gerçekleşir de muhatap tarafından süresi içerisinde bankaya yazılı olarak başvuruda bulunulmazsa banka teminat mektubu geçersiz olacaktır. 

• Banka teminat mektuplarının paraya çevrilmesi için mektubun verilme sebebi olan risk gerçekleşmelidir.

• • Banka teminat mektuplarının paraya çevrilmesi için öncelikle tazmini garanti edilen risk gerçekleşmelidir. Risk, borçlunun borcunu ödeyememesidir. Bu sebeple mektupların içeriğine, ilgili ihale, sözleşme, şartname gibi hususlara, temel borç ilişkisine dair hususlara aykırılık halinde veyahut da lehtarın her ne sebeple olursa olsun borcunu ödeyememesi üzerine garanti edilen miktarın ödeneceği yazılmaktadır. Bu aşamada hatırlatmak isteriz ki her mektupta “her ne sebeple olursa olsun” gibi kayıtsız şartsız borç ödeme taahhüdü, genellikle talep üzerine yazılmaktadır. Bu nedenle mektup içeriğinde yer alan ifadelere özellikle dikkat edilmesi önerilmektedir.

• Alacaklı tarafından risk gerçekleşmediği halde banka teminat mektubunun paraya çevrilmesi talebinde bulunulabilir mi? 

• • Banka teminat mektubunun konusu teminat altına alınan riskin gerçekleşmesi olduğundan, banka tarafından alacaklıya ödeme yapılabilmesi için alacaklının yazılı başvurusuna ek olarak riskin gerçekleşmesi de gerekecektir. 

• • Uygulamada sıklıkla karşılaşıldığını ifade ettiğimiz, ilk talepte ödeme kayıtlı, şartsız banka teminat mektuplarında hiçbir şart aranmadığından, risk gerçekleşmemesine rağmen bankaya başvurulması durumunda banka ödeme yapacaktır. Dolayısıyla bu tür banka teminat mektubunu elinde bulunduran alacaklının risk gerçekleşmeden de bankaya başvurabileceğini ve bankanın ödeme yapabileceğini unutmamak gerekir. 

• • Alacaklının risk gerçekleşmeden veya süre dolmadan bankaya başvurması hakkın kötüye kullanılması olarak değerlendirilebilir. Bu gibi durumlarda bankanın ödeme yapmaktan kaçınabilmesi, alacaklının yaptığı başvurunun haksız olduğunun ispatına bağlıdır. Dolayısıyla, bu gibi durumlarda banka tarafından başvurunun haksız olduğu, ancak açıkça tespit edilebiliyorsa banka ödeme yapmaktan kaçınabilecektir.  

• Türk bankalarının döviz cinsinden banka teminat mektubu düzenlemesi mümkündür.

• • Bakanlar Kurulu’nun 32 sayılı kararının 18.maddesi ile, bankaların, Türkiye dışında yerleşik kişilerin lehtar, Türkiye’de yerleşik kişilerin alacaklı olduğu durumlarda ve yurt içinde açılacak uluslararası ihalelerle ilgili olarak Türkiye’de yerleşik kişilerin hem lehtar hem alacaklı olduğu hallerde döviz üzerinden teminat mektubu düzenlemesi mümkündür. Görülmektedir ki, yurt içinde açılacak uluslararası ihale haricinde bankalar, dışarıda yerleşik kişilerin lehtar, Türkiye’de yerleşik kişilerin alacaklı olduğu durumlarda döviz cinsinden banka teminat mektubu düzenleyememektedir.

• Yabancı bankaların Türkiye ile ilgili işlerde banka teminat mektubu düzenlemesi mümkündür. 

• • Yabancı bankanın, alacaklının Türkiye’de, borçlunun ise Türkiye dışında yerleşik olduğu durumlarda doğrudan teminat mektubu vermesi mümkün olmasına karşılık, uygulamada yabancı bankanın Türk bankasına verdiği kontrgarantiye dayanarak Türk bankasınca teminat mektubu verildiği görülmektedir. Kontrgaranti, genel anlamda verilen taahhüdün bir başkası tarafından garanti altına alınmasıdır. Bu tanım, yabancı bankaların düzenlediği banka teminat mektuplarına uyarlanacak olursa, Türk bankası tarafından alacaklıya yapılan ödemenin, Türk bankasına, kontrgaranti veren yabancı banka tarafından ödeneceği sonucuna ulaşmak mümkün olacaktır.

• Banka teminat mektupları verilirken, mektubun beraberinde teyit mektubu verilmesi, sahte düzenlenmiş banka teminat mektuplarının ayırt edilmesi bakımından önem arz etmektedir. 

• • Uygulamada, banka teminat mektuplarının sahte bir şekilde düzenlenmesinin önlenmesi amacıyla, banka teminat mektubu düzenleyen bankanın iki yetkilisinin imzaladığı bir teyit mektubunun, banka teminat mektubuyla birlikte düzenlendiği görülmektedir. Dolayısıyla banka teminat mektubuyla bir işlem yapılırken bu teyit mektubunun var olması banka teminat mektubunun gerçek olduğuna yönelik ipucu olabilir.

Av. Berk ÖZŞENOĞULLARI