Giriş
İş dünyasında cinsiyet eşitliği ve çalışanların aile hayatı ile iş yaşamlarını dengeleme ihtiyacı gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, işverenlerin çalışanlarına sunmaları gereken bazı önemli imkanlar bulunmaktadır. İşverenin kreş (bakım yurdu) açma ve emzirme odası bulundurma yükümlülüğü, çalışanların aile yaşamlarını desteklemek amacıyla 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 30. maddesi ve bu maddeye dayalı olarak çıkarılan 16 Ağustos 2013 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik ile koruma altına alınmıştır.
Her İşveren Kreş ve Bakım Odası Açma Yükümlülüğü Altında Mıdır ?
Yalnızca kanunda belirtilmiş olan koşulları sağlayan işverenler bu yükümlülük altında olacaktır. Mevzuatımızda; yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun emzirme odası açmak için işyerinde 100-150 kadın çalışanın olmasını aramaktayken, bakım yurdu (kreş) açmak için 150’den fazla kadın çalışanın bulunması koşulunu aramaktadır.
- “Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde, emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta EK-II’de belirtilen şartları taşıyan bir emzirme odasının kurulması zorunlu olduğu”
- Ayrıca “Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150’den çok kadın çalışanı olan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması, bakımı ve emziren çalışanların çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın EK-IV’te belirtilen şartları taşıyan bir yurdun kurulması zorunlu olduğu, oda ve yurt açma yükümlülüğünü, kamu kurumlarınca yetkilendirilmiş yurtlarla yapacakları anlaşmalarla da yerine getirebileceği” düzenlenmiştir.
Burada önemli olan husus, hesaplama yapılırken o işyerinde çalışan toplam kadın sayısının dikkate alınmasıdır. Ayrıca yönetmeliğe göre, yurt kurulması için gereken kadın çalışan sayısının hesabına erkek çalışanlar arasından çocuğunun annesi ölmüş veya velayeti babaya verilmiş olanlar da dâhil edilmektedir.
Peki erkek çalışanlar da bu uygulamadan yararlanabilir mi?
Düzenleme uyarınca çocuğu olup da annesi vefat etmiş veya çocuğunun velayeti kendisine verilmiş erkek çalışanlar da bu uygulamadan yararlanabileceklerdir. Emzirme odalarına 0-1 yaşındaki çocuklar, kreşlere ise velisinin isteği üzerine ilkokula kaydı yapılmayan 66 aylığa kadar çocuklar alınır.
İşveren, kreş ve emzirme odası açtıktan sonra hangi koşulları sağlamalıdır?
İşverenler, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamındaki işyerlerinde açtıkları oda ve yurtlarla ilgili bilgi ve belgeleri, açılma tarihinden itibaren en geç 30 gün içinde bir rapor halinde Millî Eğitim Bakanlığı ile bağlı oldukları Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne göndermelidirler. Kreş ve emzirme odalarının çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta olması gerekmektedir. İşverenin açtığı kreş işyerine 250 metreden daha uzaksa yönetmelik gereğince, işverenden ayrıca ulaşım için taşıt sağlaması da beklenmektedir. Kreş ve odalarda çocuklar ve görevliler dışında başkasının bulunması ve bunların amaç dışında kullanılması yasaktır. Çocuklar ay bazında sınıflandırma yapılarak birbirinden ayrılmalıdır. Oda ve bakım yurtlarında yönetici, sağlık personeli ve diğer personelin istihdam edilmesi zorunludur. Ayrıca işyerinde ilaç ve tıbbi gereçler bulundurulacak, bunların ne şekilde düzenleneceği işyerinde görevli hekim tarafından karar verilecektir. Kreş ve emzirme odalarına alınacak çocuklar öncelikle sağlık kontrolünden geçirilmek zorundadır. Kabul alan çocuklar ise işyeri hekimince düzenli aralıklarla takip edilecek ve olumsuz bir durumda velisi bilgilendirilecektir. Bakım yurtlarında çocukların gelişimini desteklemek amacıyla düzenli olarak yemek verilmesi de gerekmektedir.
İşveren bakım yurdu ve emzirme odasını kendi sağlamak zorunda mıdır? Bu yükümlülüğe uyulmamasının yaptırımları neler olabilir?
Yükümlülük altındaki işveren yetkili kreşlerle yapacağı anlaşmalarla bu yükümlülüğünden kurtulabilir. Ayrıca birden çok işverenin anlaşma sağlamasıyla ortak bir kreş ve emzirme odası kurulabilmektedir. Ortaklaşa emzirme odası veya kreş kurma söz konusu olduğunda işverenler veya işveren vekiller, ayda en az bir defa toplanıp bu yerlerin yönetimine dair karar alacak ve bu kararların uygulamasını takip edeceklerdir. İşveren bakım yurdu ve emzirme odası hizmetini çalışanlarına ücretsiz sağlamak zorundadır ayrıca bu hizmetleri anlaşma sağladığı kurumlar çerçevesinde gerçekleştirdiğinde hizmetten faydalanan çalışanının ücretini karşılamakla yükümlüdür. Uygulamada işverenlerin çalışanlarına kreş yardımı adı altında bir miktar ödeme yaptıkları görülmektedir. Ancak bu durum hukuka uygun bulunmamakta ve işvereni bu yükümlülükten kurtarmamaktadır.
Kreş açma yükümlülüğü kapsamına giren işyerlerinde, bu yükümlülük yerine getirilmediği takdirde, 6331 Sayılı Kanun’un 26. maddesi uyarınca idari para cezası uygulanacağı öngörülmüştür. Ayrıca bu yükümlülük yerine getirilmediği takdirde Yargıtay Kararları doğrultusunda ve İş Kanunu’nun 24/II-(f) maddesine göre çalışan, iş akdini haklı sebeple feshedebilir.
Sonuç
İşverenlerin kreş açma ve emzirme odası bulundurma yükümlülüğü, çalışanların aile yaşamlarını desteklemek, cinsiyet eşitliği sağlamak ve iş gücünün verimliliğini artırmak için kritik bir rol oynamaktadır. Kreş işletmenin profesyonel bir hizmet olduğu, özellikle fabrika ve üretim tesislerinde kreş açmanın çocukların sağlığı açısından uygun olmadığı, ayrıca 150 kadın çalışan sınırının kadın istihdamını olumsuz etkileyebileceği göz önüne alındığında, iş mevzuatındaki bu yükümlülüğün yeniden değerlendirilmesi gerekliliği açıktır. Son olarak bu yükümlülükleri yerine getirirken, işverenlerin yasal düzenlemelere uymaları ve çalışanların ihtiyaçlarına saygı göstermeleri önemlidir. Aynı zamanda, aile dostu bir iş yeri kültürünün oluşturulması, hem çalışanlar hem de işverenler için uzun vadeli faydalar sağlayabilir.
PELİN ÖZTÜRK
