Gece çalışması, çoğunlukla vardiyalı çalışma sistemi bulunan işyerlerinde uygulanmakla beraber, zaman zaman vardiyalı çalışma sistemi uygulanmasa da yapılan işin niteliği gereği de ortaya çıkabilir. İnsan sağlığı üzerinde de oldukça etkisi olduğu kabul görmüş bu çalışma düzeni hakkında ülkemizde sıkı yasal düzenlemeler mevcut olup, Kanun ve yönetmelikler ile şartları açıkça belirlenmiş bu düzenlemelere uymayan işverenler, işçinin iş sözleşmesini haklı sebeple feshi durumu ile yahut da idari yaptırımlarla karşı karşıya kalabilmektedirler.
Gece Çalışma Süresinin Yasal Sınırı Nedir?
Yasal mevzuata göre işyerinde uygulanacak gece çalışması en geç 20.00’da başlayıp en erken 06.00’da sona ermeli ve toplamda 7,5 saati geçmemelidir. Kanunda belirtilen bu saatler, işçi lehine yorum ilkesi gereği işçiler aleyhine sonuç doğuracak şekilde düzenlenemeyecektir. Başka bir deyiş ile, işverenlerin gece çalışma süresini 7,5 saatten az olacak şekilde düzenlemesi mümkündür.
Her ne kadar vardiyalı çalışma sistemine tabi olarak çalışacak işçilerin gece 7,5 saatten fazla çalıştırılmaları mümkün olmasa da mevzuat çerçevesinde bazı sektörlere esneklik getirilmiştir. Buna göre, faaliyetlerinin süreklilik arz etmesi halinde turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri yürütülen iş kollarında çalışan işçilerin yazılı onayları alınma şartı ile 7,5 saatin üzerinde gece çalışması yapmaları mümkün olabilecektir. Bununla birlikte, yazılı onayı alınmış olan işçinin sağlık durumunun gece çalışmasına uygun olmadığının açıkça belgelenmesi hâlinde işçi gece çalışmasına zorlanamayacaktır. Ayrıca burada dikkat edilmesi gereken önemli unsurlardan biri, istisnaya tabi tutulan sektörlerde çalıştırılan işçilerin gece çalışmalarının her halükârda günlük 11 saati aşamaması gerekliliğidir.
Gece Çalışmasının Kapsamı Nedir?
Vardiyalı çalışma sistemini uygulayan işyerlerinde, bir işçinin çalıştığı vardiya saatlerinin bir kısmı gece çalışması saatlerine denk gelebilmektedir. Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 7’nci maddesinin 2’nci fıkrası uyarınca, vardiyalı çalışma sisteminde çalışmakta olan bir işçinin toplam çalışma saatinin yarısından fazlası 20.00 ile 06.00 saatleri arasına denk geldiyse o işçinin yapmış olduğu tüm çalışma mevzuat gereği gece çalışması kabul edilecektir.
Bununla birlikte, sanayi işlerinde olması halinde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler, işyeri hekimi tarafından gece çalışması yapmasında sakınca olmadığına dair sağlık raporu tanzim edilmeyen kadın işçiler, gece çalışmaya rızası olmayan engelli çalışanlar ve gebeliğini sağlık raporu ile ispat etmiş olmak kaydı ile gebeliğin 24’üncü haftası ile doğum süresi arasındaki süreç boyunca gebe olan kadınlara işveren tarafından gece çalışması yaptırılması mevzuat çerçevesinde yasaklanmıştır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, doğumunu yeni gerçekleştirmiş olmak ile birlikte bebeğini emziren kadın işçilerin de doğuma müteakip olan bir yıl süreyle gece çalıştırılmaları kanun koyucu tarafından yasaklanmıştır.
Fazla Çalışma Süresine Etkisi
Yasal mevzuat gereği bir işçinin günlük 7,5 saatin üzerinde gece çalışması durumunda, ilgili işçinin toplamda haftalık çalışma süresi, kanunda haftalık maksimum çalışma süresi olarak kabul edilen 45 saat sınırını geçmemiş olsa dahi fazla mesai olarak kabul edilmektedir. Başka bir deyişle gece çalışması yapan işçiye Kanunda açıkça düzenlenmiş olan 7,5 saati aşan çalışma süreleri için işveren tarafından fazla çalışma ücreti ödenmesi gerektiği yüksek yargı kararları ile de kabul görmüştür.
Ancak kanun gereği, istisna tutulan sektörler dışında faaliyet gösteren sektörler bakımından, kanuni düzenleme emredici nitelik taşıdığından, gece mesaisi yapan personellere 7,5 saati aşan gece çalışmalarına yönelik fazla mesai ödemesi yapılsa dahi, yasal düzenlemelere aykırılık teşkil eden bu uygulama gereği personellerin iş sözleşmelerini haklı nedenle feshetme hakları gündeme gelebilecektir.
Yasal Düzenlemelere Aykırı Gece Çalışmasının İdari Yaptırımı
Sonuç olarak, işverenler nezdinde işçilerin gece çalıştırılması kanun gereği belirli koşullara tabi tutulmuştur. Kanunda yer alan bu düzenlemeler, işçilerin haklarının korunabilmesi bakımından kanun koyucu tarafından öngörülmüş düzenlemelerdir. Eğer ki, işçiler bahsi geçen koşullar ile mevzuata aykırı olarak gece 7,5 saatten fazla çalıştırılır ve bu durum ilgili makamlarca tespit edilir ise, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 104. maddesi gereğince, her yıl değişen idari para cezası tutarları doğrultusunda, işveren veya işveren vekiline 2021 yılı için 3.064,00-TL idari para cezası verilebilmesi söz konusu olabilecektir.
Avukat Elif Göktepeliler
